ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΩΝ ΔΑΣΩΝ
ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΩΝ ΣΤΑ ΚΥΠΡΙΑΚΑ ΔΑΣΗ
1. Εισαγωγή
2. Οι στόχοι του προγράμματος
3. Οι ερευνητικές δραστηριότητες του προγράμματος
4. “Επιφάνειες εντατικής παρακολούθησης”
5. “Επιφάνειες εντατικής παρακολούθησης”
6. Συνεργασία και υποβολή στοιχείων / αποτελεσμάτων .
7. Κλιματική αλλαγή και Δάση
1. Εισαγωγή 
Από τις αρχές του 1980 έχει παρατηρηθεί σοβαρή παρακμή στα δάση της Ευρώπης. Ο μαρασμός αυτός χαρακτηρίζεται με ολοκληρωτική ξήρανση δέντρων, υπερβολική φυλλόπτωση, αυξημένες προσβολές από ασθένειες, μείωση της παραγωγικότητας των δασών και απώλεια σε ορισμένες περιπτώσεις της οικολογικής σταθερότητας των δασικών οικοσυστημάτων. Η παρακμή αυτή αποδόθηκε κατά κύριο λόγο στην ατμοσφαιρική ρύπανση και για αυτό κρίθηκε αναγκαία η έρευνα και παρακολούθηση των δασών προς την κατεύθυνση αυτή. Η διεθνής διάσταση του προβλήματος οδήγησε στην υιοθέτηση ενός παγκοσμίου προγράμματος παρακολούθησης των επιπτώσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης πάνω στα δάση (International Co-operative Programme on the Assessment and Monitoring of Air Pollution Effects on Forests, ICP-FORESTS) για το οποίο περισσότερα στοιχεία υπάρχουν στην ιστοσελίδα www.icp-forests.org. Στο πρόγραμμα συμμετέχουν σήμερα, πέραν των 39 χωρών. Η Κύπρος από το 2001, εφαρμόζει το πρόγραμμα παρακολούθησης των επιπτώσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και άλλων παραγόντων στα κυπριακά δάση. Το Τμήμα Δασών Κύπρου του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, αποτελεί το εθνικό συντονιστικό κέντρο του προγράμματος και είναι το αρμόδιο Τμήμα για την οργάνωση, εκτέλεση και παρουσίαση των ερευνητικών δραστηριοτήτων στην Κύπρο.
Για την περίοδο, 01/01/2009 – 31/06/2011, ένα μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων του προγράμματος εντάχθηκαν και συγχρηματοδοτήθηκαν κάτω από το πρόγραμμα Life+ της Ευρωπαϊκής Ένωσης , «Further Development and Implementation of an EU – level forests Monitoring System (FutMon)».
2. Οι στόχοι του προγράμματος 
Οι στόχοι του προγράμματος δεν περιορίζονται σε τοπικό-εθνικό επίπεδο αλλά έχουν και πανευρωπαϊκό / παγκόσμιο χαρακτήρα.
Οι βασικοί στόχοι είναι:
Η παρακολούθηση των περιοδικών αλλαγών που συμβαίνουν στα δασικά
οικοσυστήματα, τόσο σε σχέση με ανθρωπογενείς παράγοντες όσο και σε σχέση με φυσικούς παράγοντες καταπόνησης(έντομα, ασθένειες, ξηρασία, παγετός, πλημμύρες κτλ.), |
| Η συνεισφορά για την καλύτερη κατανόηση των σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ των δασικών οικοσυστημάτων και των ανθρωπογενών/φυσικών παραγόντων καταπόνησης, |
Η συνεισφορά για τον προσδιορισμό των κρίσιμων επιπέδων/φορτίων διαφόρων
χημικών ουσιών που εναποτίθενται στα δασικά οικοσυστήματα, ως αποτέλεσμα της
ατμοσφαιρικής ρύπανσης, καθώς και η ανάπτυξη συνεργασίας με άλλους φορείς
περιβαλλοντικών προγραμμάτων, |
Η απόκτηση μιας καλύτερης εικόνας των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των διαφόρων
στοιχείων που αποτελούν τα δασικά οικοσυστήματα, χρησιμοποιώντας στοιχεία που
συλλέγονται και αξιολογούνται από τις επί μέρους παρατηρήσεις του προγράμματος, |
Η συνεισφορά σε θέματα σχετικά με τη διαμόρφωση δασικής πολιτικής σε εθνικό,
πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, όπως για παράδειγμα οι επιδράσεις των
κλιματικών αλλαγών πάνω στα δάση, η αειφορική διαχείριση των δασών (δείκτες
αειφορίας), η βιοποικιλότητα στα δάση κτλ., |
| Η παροχή σχετικών πληροφοριών στα κέντρα διαμόρφωσης πολιτικής καθώς και στο ευρύτερο κοινό. |
3. Οι ερευνητικές δραστηριότητες του προγράμματος 
Για την επίτευξη των στόχων του προγράμματος έχουν αναπτυχθεί εννέα συνολικά ερευνητικές δραστηριότητες, οι παρακάτω:
| Οπτική εκτίμηση της κατάστασης της κόμης δασικών δέντρων |
| Δειγματοληψία και ανάλυση δασικών εδαφών |
| Δειγματοληψία και ανάλυση δασικών εδαφικών διαλυμάτων |
| Δειγματοληψία και ανάλυση φύλλων και βελόνων των δασικών δέντρων |
Υπολογισμός του ξυλαποθέματος και της απόδοσης του όγκου ξυλείας
των δασοσυστάδων |
| Συλλογή και χημική ανάλυση των κατακρημνισμάτων (βροχή, χιόνι, χαλάζι) που φτάνουν στις δασοσυστάδες και μέτρηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στις δασοσυστάδες |
| Μετεωρολογικές παρατηρήσεις μέσα και έξω από τις δασοσυστάδες |
| Απογραφή και παρακολούθηση της παρεδάφιας δασικής βλάστησης |
| Παρακολούθηση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα στα δάση και εκτίμηση των ζημιών πάνω στη δασική βλάστηση λόγω της επίδρασης του όζοντος |
Για τη συλλογή των απαραίτητων στοιχείων και πληροφοριών των πιο πάνω δραστηριοτήτων έχει εγκατασταθεί ένα δίκτυο από 19 μόνιμες επιφάνειες στα κρατικά δάση της Κύπρου. Οι επιφάνειες αυτές έχουν κατανεμηθεί στα δάση με συστηματικό τρόπο και υποδιαιρούνται σε δύο κατηγορίες, ανάλογα με το είδος των παρατηρήσεων και των στοιχείων που συλλέγονται.
4. “Επιφάνειες εντατικής παρακολούθησης” 
Πρόκειται για 15 επιφάνειες που έχουν εμβαδόν 0.1ha η κάθε μία περίπου και καλύπτουν τα οικοσυστήματα τραχείας πεύκης (Pinus brutia), μαύρης πεύκης (Pinus nigra) και κυπριακού κέδρου (Cedrus brevifolia). Στις επιφάνειες αυτές εκτελούνται ετήσιες παρατηρήσεις της κατάστασης της κόμης (βελονόπτωση και αποχρωματισμός βελόνων) καθώς και περιοδική επισκόπηση της χημικής κατάστασης του δασικού εδάφους και των φύλλων/βελόνων.
5. “Επιφάνειες εντατικής παρακολούθησης” 
Πρόκειται για τέσσερις επιφάνειες που έχουν εμβαδόν 1ha η κάθε μια περίπου και καλύπτουν τα οικοσυστήματα τραχείας πεύκης (Pinus brutia) και μαύρης πεύκης (Pinus nigra). Δύο από αυτές τις επιφάνειες είναι οργανωμένες και εξοπλισμένες με τα κατάλληλα όργανα συλλογής δειγμάτων, στοιχείων και πληροφοριών και σε αυτές εκτελούνται όλες οι ερευνητικές δραστηριότητες που αναφέρθηκαν πιο πάνω. Οι άλλες δύο είναι μερικώς εξοπλισμένες και μόνο ορισμένες δραστηριότητες εκτελούνται.
6. Συνεργασία και υποβολή στοιχείων / αποτελεσμάτων 
Το Τμήμα Δασών, που είναι το εθνικό συντονιστικό κέντρο του προγράμματος στην Κύπρο, έχει στενή συνεργασία και επαφή με το “Συντονιστικό Κέντρο του Προγράμματος ”Programme Co-ordinating Centre, PCC, που εδρεύει στο Αμβούργο. Για την ολοκληρωμένη εφαρμογή του προγράμματος στην Κύπρο, το Τμήμα Δασών έχει αναπτύξει συνεργασία και με άλλες κυβερνητικές υπηρεσίες όπως το Τμήμα Γεωργίας που έχει αναλάβει το εργαστηριακό μέρος των απαραίτητων χημικών αναλύσεων, το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας το οποίο λειτουργεί “Δίκτυο Μέτρησης της Ποιότητας του Ατμοσφαιρικού Αέρα στην Κύπρο” και τη Μετεωρολογική Υπηρεσία η οποία διαθέτει πυκνό δίκτυο μετεωρολογικών σταθμών στην ελεύθερη Κύπρο. Τα στοιχεία και πληροφορίες που συλλέγονται στην Κύπρο, επεξεργάζονται κατ’ αρχήν από τον Κλάδο Ερευνών του Τμήματος Δασών Κύπρου και στη συνέχεια, στο τέλος κάθε χρόνου, υποβάλλονται στο συντονιστικό κέντρο στο Αμβούργο όπου γίνεται περαιτέρω αξιολόγηση και επεξεργασία μαζί με τα στοιχεία που υποβάλλονται από τις υπόλοιπες χώρες μέλη του προγράμματος. Η παρουσίαση των αποτελεσμάτων και της κατάστασης των δασών στην Ευρώπη, όπως προκύπτει από το πρόγραμμα, γίνεται σε ετήσια βάση μέσα από δημοσιεύσεις και σχετικές εκθέσεις.
7. Κλιματική αλλαγή και Δάση
Σύμφωνα με τη Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις Κλιματικές Μεταβολές (UNFCCC), ο ορισμός για την κλιματική αλλαγή είναι «η μεταβολή στο κλίμα που οφείλεται άμεσα ή έμμεσα σε ανθρώπινες δραστηριότητες», διαφοροποιώντας τον όρο από την κλιματική μεταβλητότητα η οποία οφείλεται σε φυσικά αίτια. Τα Δάση της Κύπρου δυστυχώς δεν μπόρεσαν να μείνουν ανεπηρέαστα από τις Κλιματικές Μεταβολές και Αλλαγές. Ιδιαίτερα η περίοδος 2005-2008 ήταν εξαιρετικά άνομβρη με αποτέλεσμα τα δασικά οικοσυστήματα της Κύπρου να δεχθούν έντονη καταπόνηση λόγω έλλειψης εδαφικής υγρασίας.
Το Τμήμα Δασών λαμβάνει και εφαρμόζει μέτρα τα οποία στην πλειοψηφία τους είναι επαναλαμβανόμενα και αποσκοπούν στην προσαρμογή των δασικών συστάδων (φυσικών και τεχνητών) στην κλιματική αλλαγή και στην μείωση των εκπομπών και την αύξηση των απορροφήσεων αερίων του θερμοκηπίου. Τα μέτρα αυτά μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τρεις κύριους άξονες όπως αναφέρονται και στην Δήλωση Δασικής Πολιτικής:
· Προστασία των Δασών από τις Δασικές πυρκαγιές
· Προσαρμογή των δασών στην κλιματική αλλαγή και ενίσχυση της συνεισφοράς των δασών στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και στην βελτίωση των δασών και του πρασίνου
· Βελτίωση και επέκταση των Δασών.
Τέτοια μέτρα είναι:
· Προστασία των Δασών από παράνομες υλοτομίες: Mε την εφαρμογή του Νόμου 139(Ι)/2013 ελέγχεται πλέον η διάθεση καυσόξυλων στην εγχώρια αγορά και προβλέπονται ποινές για τυχόν ανεξέλεγκτη ή παράνομη υλοτομία ή/και διάθεση εγχώριας ξυλείας στην αγορά χωρίς άδεια
· Αναχλόαση και Αναδάσωση Μεταλλείου Αμιάντου καθώς επίσης σε συνεργασία με την Αρμόδια Αρχή (Υπηρεσία Μεταλλείων) αποκατάσταση εγκαταλελειμμένων Λατομείων
· Προστασία των δασών και βελτίωση της δομής και ανθεκτικότητας τους στις κλιματικές αλλαγές μέσω του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2014 – 2020.
Συγκεκριμένα, στο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης, ένας αριθμός καθεστώτων και δράσεων έχουν ενσωματωθεί κάτω από το Μέτρο 8 (Investments in forest area development and improvement of the viability of forests). Στη Δράση 8.5.3 περιλαμβάνεται η διενέργεια αραιώσεων σε πυκνές συστάδες δασώσεων/αναδασώσεων που αποσκοπούν:
· Στη βελτίωση της δομής των δασών που δημιουργήθηκαν από δασώσεις ή/και αναδασώσεις. Επίσης, θα βοηθήσουν στην προσαρμογή των δασικών συστάδων στην κλιματική αλλαγή καθώς και στη μείωση των εκπομπών και την αύξηση των απορροφήσεων αερίων του θερμοκηπίου.
Η εφαρμογή στοχευμένων αραιώσεων αναμένεται επίσης να βελτιώσει τη σταθερότητα και την ικανότητα αντίστασης σε άλλες εξωτερικές επιδράσεις καθώς και ζημιές σε δασικά οικοσυστήματα από την ανομβρία, την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας και τους παρατεταμένους καύσωνες (ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής).
ΔΡΑΣΗ: 8.5.3 – ΑΡΑΙΩΣΕΙΣ ΣΕ ΠΥΚΝΕΣ ΣΥΣΤΑΔΕΣ ΔΑΣΩΣΕΩΝ / ΑΝΑΔΑΣΩΣΕΩΝ ΓΙΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΔΑΣΩΝ
Περιοχές όπου υλοποιήθηκαν τα έργα
Δασικό Κολέγιο – Κοιλάδα Ξερού
Περιγραφή Έργου: Έγινε αραίωση, 10 εκταρίων αναδασωμένων συστάδων τραχείας πεύκης, με βαθμό εδαφοκάλυψης, μεγαλύτερο από 80% και κόστος €740/ha, στην τοποθεσία «Σκοτεινή» του Δάσους Κολλεγίου. Επίσης, έγινε συντήρηση διόδου πρόσβασης, μήκους 500 μέτρων και κόστος €950/km. Η συνολική αξία του έργου, ανήλθε στα €7.875,00.
