ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ - Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιων Περιοχών

Η προστασία του περιβάλλοντος έχει καθοριστική σημασία για την ποιότητα της ζωής των σημερινών και των μελλοντικών γενεών. Σημαντική πρόκληση αποτελεί ο συνδυασμός της προστασίας του περιβάλλοντος με τη συνεχιζόμενη οικονομική πρόοδο, κατά μακροπρόθεσμο τρόπο.

Το Τμήμα Περιβάλλοντος είναι το σημείο επαφής για τις Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Πολιτικές που σχετίζονται με την ολοκληρωμένη διαχείριση των παράκτιων ζωνών, όσον αφορά την περιβαλλοντική διάσταση. Συνεπώς, είναι απαραίτητο να εφαρμόζει μια περιβαλλοντικά αειφόρο, οικονομικά δίκαιη, κοινωνικά υπεύθυνη και πολιτισμικά ευαίσθητη διαχείριση των παράκτιων ζωνών.

Σημαντικά νομικά εργαλεία αποτελούν το Πρωτόκολλο Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παράκτιων Περιοχών, ως μέρος της Σύμβασης της Βαρκελώνης του Προγράμματος Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών και η Σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την εφαρμογή στην Ευρώπη της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των Παράκτιων Ζωνών. Το Πρωτόκολλο του Προγράμματος Περιβάλλοντος αφορά τα 21 Κράτη της Μεσογείου και την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ η Σύσταση αφορά τα 22 παράκτια Κράτη Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 28.

Πρωτόκολλο για την ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιων Ζώνων της Μεσογείου
Το Πρωτόκολλο για την ολοκληρωμένη διαχείριση των παρακτίων ζωνών της Μεσογείου, που αποτελεί το έβδομο Πρωτόκολλο της Σύμβασης της Βαρκελώνης, είναι το πρώτο νομικό διεθνές εργαλείο, για την αειφόρο διαχείριση και χρήση των παράκτιων ζωνών, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία των παράκτιων οικοσυστημάτων, τη ποικιλότητα των δραστηριοτήτων και χρήσεων και τις επιπτώσεις τους στο θαλάσσιο και παράκτιο χώρο. Ο στόχος είναι η διατήρηση των παράκτιων φυσικών οικοτόπων, των τοπίων και των φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων.

Σύμφωνα με το Πρωτόκολλο, «Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιων Ζωνών» σημαίνει τη δυναμική διαδικασία για την αειφόρο διαχείριση και χρήση των παράκτιων ζωνών, λαμβάνοντας υπόψη τον ίδιο χρόνο ευθραυστότητας των παράκτιων οικοσυστημάτων και τοπίων, την ποικιλία των δραστηριοτήτων και χρήσεων, των αλληλεπιδράσεων, της ναυτιλιακής κατεύθυνσης συγκεκριμένων δραστηριοτήτων και χρήσεων και της επίδρασής της τόσο στο θαλάσσιο όσο και στο χερσαίο τμήμα.

Η περιοχή εφαρμογής του Πρωτοκόλλου είναι η περιοχή της Μεσογείου Θαλάσσης, όπως αυτή ορίζεται στο άρθρο 1 της Σύμβασης και οριοθετείται(α) το θαλάσσιο όριο των παράκτιων ζωνών, το οποίο είναι το εξωτερικό όριο της χωρικής θάλασσας της Κύπρου (12 ναυτικά μίλια) και(β) το χερσαίο όριο των παράκτιων ζωνών, το οποίο είναι το όριο των ανάλογων παράκτιων μονάδων, όπως αυτό θα οριστεί από την Κύπρο.

Μέχρι σήμερα το Πρωτόκολλο έχει υπογραφεί από 15 Συμβαλλόμενα Μέρη της Σύμβασης και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Πρωτόκολλο κυρώθηκε από 6 Συμβαλλόμενα Μέρη και τέθηκε σε ισχύ στις 24 Μαρτίου 2011. Η υπογραφή και η κύρωση του Πρωτοκόλλου από την Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί ευρωπαϊκό δίκαιο και δεσμεύει τα Κράτη Μέλη και τα ινστιτούτα της. Συνεπώς, η εφαρμογή του είναι δεσμευτική για την Κύπρο, παρόλο που δεν το υπόγραψε.

Βασικά στοιχεία της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παράκτιων Ζωνών είναι:

προστασία και αειφόρος χρήση των παράκτιων ζωνών,
διαφύλαξη των φυσικών πόρων από τις οικονομικές δραστηριότητες (γεωργία, βιομηχανία, αλιεία, υδατοκαλλιέργεια, τουρισμός, αθλητικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες, χρήση συγκεκριμένων φυσικών πόρων,υποδομή, ενεργειακές εγκαταστάσεις, λιμένες και θαλάσσιες εργασίες και δομές,θαλάσσιες δραστηριότητες),
προστασία των χαρακτηριστικών ορισμένων ειδικών παράκτιων οικοσυστημάτων,
αναγνώριση της φυσικής και πολιτιστικής αξία των παράκτιων τοπίων,
διατήρηση και προστασία της πολιτιστικής, αρχαιολογικής και την ιστορικής κληρονομιάς των παράκτιων ζωνών,
εξασφάλιση αποτελεσματικής διακυβέρνησης και συμμετοχής ενδιαφερομένων μερών,
ανάληψη δραστηριοτήτων ευαισθητοποίησης, κατάρτισης, εκπαίδευσης και έρευνας.

Για την επίτευξη των πιο πάνω η Κύπρος θα θεσπίσει την εθνική στρατηγική και σχέδιοδράσης για την ολοκληρωμένη διαχείριση των παράκτιων ζωνών, για περίοδο δέκα ετών. Για να καταστεί δυνατή η εφαρμογή των εθνικών στρατηγικών και των σχεδίων και προγραμμάτων για τις παράκτιες ζώνες, τα συμβαλλόμενα μέρη λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για τη θέσπιση οικονομικών, χρηματοοικονομικών ή/και φορολογικών μέσων.Άλλα μέσα που δύναται να χρησιμοποιήσει η Κύπρος για την ΟΔΠΖ είναι η δημιουργία μηχανισμών και δικτύων παρακολούθησης και παρατήρησης, η συνεκτίμηση της διαδικασίας Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων στις παράκτιες ζώνες με την ευαισθησία του περιβάλλοντος και τη φέρουσα ικανότητα του ή η θέσπιση χωροταξικών μέσων και μέτρων.

Σημαντικό μέρος του Πρωτοκόλλου αποτελεί το άρθρο 8 «Προστασία και αειφόρος χρήση των παράκτιων ζωνών», σύμφωνα με το οποίο καθορίζεται μια παράκτια ζώνη πλάτους που να μην είναι μικρότερη των 100μ., από την υψηλότερη χειμερινή ίσαλη γραμμή, στην οποία δεν επιτρέπεται η δόμηση. Σε αντιδιαστολή, η εθνική νομοθεσία ορίζει παράκτια ζώνη μικρότερου πλάτους. Συγκεκριμένα, ο περί Προστασίας της Παραλίας Νόμος, Κεφάλαιο 59, ορίζει την παραλία να περιλαμβάνει εδάφη εντός απόστασης όχι μεγαλύτερης των 100 υάρδων (91,44 μέτρα) από τη γραμμή της ανώτατης στάθμης της παλίρροιας, στην οποία καμία οικοδομή δεν θα ανεγείρεται, εκτός και αν ικανοποιεί το δημόσιο συμφέρον και χορηγηθεί έγκριση από το Υπουργικό Συμβούλιο.

Σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την Εφαρμογή στην Ευρώπη της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παράκτιων Ζωνών (ΟΔΠΖ)
Η Σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την εφαρμογή στην Ευρώπη της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των Παράκτιων Ζωνών του 2002, καλεί τα κράτη μέλη να αναπτύξουν εθνικές στρατηγικές για την εφαρμογή των αρχών της ΟΔΠΖ. Η Σύσταση καθορίζει στάδια, τα οποία τα Κράτη Μέλη πρέπει να υιοθετήσουν για να αναπτύξουν τις εθνικές στρατηγικές τους, με τη συμμετοχή των ενδιαφερομένων μερών. Το Τμήμα Περιβάλλοντος ως αρμόδια αρχή ετοίμασε την Έκθεση για την Κύπρο για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιων Περιοχών στην Ευρώπη για την περίοδο 2002-2006, η οποία υποβλήθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Καταληκτικά, αναφέρεται ότι, το Πρωτόκολλο των Ηνωμένων Εθνών και η Σύσταση της Ε.Ε. για την ΟΔΠΖ θα βοηθήσουν στη προστασία των παράκτιων ζωνών στην Κύπρο με τη χάραξη εθνικής στρατηγικής για την ολοκληρωμένη διαχείριση τους, καθώς και με την ετοιμασία σχεδίων και προγραμμάτων για τις παράκτιες ζώνες. Επιπλέον η ρύθμιση μέτρων θα επιτρέψει τη μείωση των πιέσεων που δέχονται οι παράκτιες ζώνες, όπως η υποβάθμιση των παράκτιων φυσικών πόρων, η εξάντληση των υδάτινων πόρων, η επιτάχυνση της διάβρωσης και η συσσώρευση της ρύπανσης. Επιπρόσθετα, θα καθορίσει μέτρα για την προστασία των παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων όπως, οι υγροβιότοποι, οι εκβολές ποταμών, τα θαλάσσια ενδιαιτήματα, οι αμμόλοφοι, τα παράκτια δάση και γενικά η παράκτια χλωρίδα και πανίδα, όπως αμμοθίνες. Καθοριστικό ρόλο θα διαδραματίσει η ρύθμιση πολιτικών και κριτηρίων για την αειφόρο διαχείριση και χρήση των παράκτιων ζωνών, μέσω της συμμετοχής του κοινού στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.

Πρόγραμμα Διαχείρισης Παράκτιων Περιοχών (CAMP-Cyprus)
Το Τμήμα Περιβάλλοντος, σε συνεργασία με το Περιφερειακό Κέντρο Δράσεων Προτεραιότητας του Μεσογειακού Σχεδίου Δράσης (PAP/RAC) του Προγράμματος Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (MAP-UNEP), εφάρμοσε το Πρόγραμμα Διαχείρισης Παράκτιων Περιοχών CAMP-Cyprus, ως η εθνική στρατηγική για την ΟΔΠΖ, την περίοδο 2006-2008.

Ο στόχος του Προγράμματος ήταν η ενδυνάμωση των υφιστάμενων πολιτικών και πρακτικών που εμπλέκονται και επηρεάζουν τη διαχείριση των παράκτιων ζωνών. Ο στόχος αυτός προωθήθηκε μέσα από έξι (6) δραστηριότητες που αφορούν μεθοδολογίες και εργαλεία όπως:
(α) Ενοποιημένη Διαχείριση Παράκτιων Ζωνών,
(β) Αξιολόγηση της Φέρουσας Ικανότητας,
(γ) Στρατηγική Περιβαλλοντική Αξιολόγηση,
(δ) Οικονομικά Εργαλεία και Μέθοδοι Αξιολόγησης και Διαχείρισης,
(ε) Περιβαλλοντική Ενημέρωση και Δημόσια Συμμετοχή, Επικοινωνία / Πληροφόρηση,
(στ) Θέματα Βιοποικιλότητας.

Παρόλο που τέσσερις (4) δραστηριότητες εφαρμόστηκαν πιλοτικά στην νότια παράκτια περιοχή της Λάρνακας, ξεκινώντας από τις Αλυκές Λάρνακας μέχρι το Μαζωτό, τα αποτελέσματα του Προγράμματος αποσκοπούν στην επεξήγηση και ανάδειξη μεθόδων, πρακτικών, εμπειριών και εργαλείων για τη διαχείριση των παράκτιων ζωνών του νησιού.

Η υλοποίηση του Προγράμματος βασίστηκε στην ενεργό συνεργασία και συμμετοχή όλων των υπηρεσιών και φορέων που διαμορφώνουν και ασκούν πολιτική η οποία επηρεάζει την παραλιακή ανάπτυξη καθώς και στην εμπλοκή ξένων ειδικών. Οι συμβουλευτικές υπηρεσίες για την εφαρμογή των έξι (6) πιο πάνω δραστηριοτήτων του Προγράμματος παραχωρήθηκαν από Διεθνείς και Εθνικούς Συμβούλους, καθώς και τις ομάδες εργασίας και την Επιτροπή Παρακολούθησης που απαρτίζεται από Κυβερνητικούς και μη Κυβερνητικούς Φορείς.

Το Πρόγραμμα αποσκοπούσε στην επεξήγηση και ανάδειξη μεθόδων, πρακτικών, εμπειριών και εργαλείων για διαχείριση παράκτιων περιοχών, στην καλύτερη πληροφόρηση και δημιουργία συναντίληψης μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων, όπως αρμόδιων Υπηρεσιών, Τοπικών Αρχών και άλλων Οργανισμών, για τα προβλήματα και τις προοπτικές ανάπτυξης και προστασίας των παράλιων πόρων μέσα από τη συμμετοχή τους στο Πρόγραμμα και στην ένταξη κατάλληλων μέτρων και εργαλείων στο θεσμικό πλαίσιο της Κύπρου. Το τελικό αποτέλεσμα, μετά την εφαρμογή των συμπερασμάτων του Προγράμματος, θα είναι η βελτίωση της ποιότητας του παράλιου περιβάλλοντος, όπως καταγράφηκε στην τελική Έκθεση του Προγράμματος , η οποία εγκρίθηκε στο τελικό συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στις 13 Ιουνίου 2008.

Ομάδα Εργασίας Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παράκτιων Περιοχών (ΟΕ-ΘΧΣ/ΟΔΠΠ)
Το Υπουργικό Συμβούλιο με την Απόφασή του ημερομηνίας 25 Ιουλίου 2012, ενέκρινε τη σύσταση Ομάδας Εργασίας για το Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό (ΘΧΣ), η οποία προοδεύεται από το Τμήμα Εμπορικής Ναυτιλίας.Προς επίτευξη του συντονισμού και συνοχής των δύο συμπληρωματικών εργαλείων ΘΧΣ και ΟΔΠΠ της Ολοκληρωμένης Θαλάσσιας Πολιτικής, το Υπουργικό Συμβούλιο με απόφαση του ημερομηνίας 10 Οκτωβρίου 2013 ενέκρινε τη διεύρυνση των όρων εντολής της Ομάδας Εργασίας για να εξετάσει τα θέματα της ΟΔΠΠ, υπό το συντονισμό του Τμήματος Περιβάλλοντος και τη μετονομασία της ομάδας σε «Ομάδα Εργασία για το Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό και την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιων περιοχών» (ΟΕ-ΘΧΣ/ΟΔΠΠ).

Η ΟΕ-ΘΧΣ/ΟΔΠΠ αποτελείται από το Τμήμα Εμπορικής Ναυτιλίας, Τμήμα Περιβάλλοντος, ΤμήμαΑλιείας και Θαλασσίων Ερευνών, Τμήμα Δημοσίων Έργων, Τμήμα Αρχαιοτήτων, Τμήμα Κτηματολογίου και Χωρομετρίας, Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, Υπηρεσία Ενέργειας, Υπουργείο Εξωτερικών,Υπουργείο Άμυνας και Αρχή Λιμένων Κύπρου. Σκοπός της ΟΕ-ΘΧΣ/ΟΔΠΠ σε σχέση με την ΟΔΠΠ είναι η ανάπτυξη των προτεραιοτήτων, στόχων και δράσεων στα πλαίσια της στρατηγικής για την ΟΔΠΠ στην Κύπρο. Ο ρόλος της ΟΕ-ΘΧΣ/ΟΔΠΠ είναι ο συντονισμός των διαδικασιών υλοποίησης της πολιτικής που έχουν επίδραση στη θαλάσσια περιοχή και την παράκτια ζώνη της Κύπρου, με σκοπό την εξασφάλιση της αειφόρου ανάπτυξης τους.

Ημέρα Ακτής - 25 Σεπτεμβρίου
Το Μεσογειακό Σχέδιο Δράσης (PAP/RAC) του Προγράμματος Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (MAP-UNEP) προωθεί τον εορτασμό της Ημέρας της Ακτής στις 25 Σεπτεμβρίου κάθε έτους στις Μεσογειακές χώρες.

Η Ημέρα της Ακτής είναι η ημέρα αφιερωμένη στην προστασία του φυσικού παρακτίου περιβάλλοντος, έχοντας υπόψη την αλληλεπίδραση της με τον άνθρωπο και τις κοινωνικό-οικονομικές δραστηριότητες του. Η πρωτοβουλία αυτή επιδιώκει την αύξηση της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης για την αξία της ακτής και στην εφαρμογή της ολοκληρωμένης διαχείρισης και σχεδιασμού των παράκτιων ζωνών, στοχεύοντας στους τομείς χάραξης πολιτικής, στην ακαδημαϊκή κοινότητα, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, στους μη-κυβερνητικούς οργανισμούς και στην τοπική κοινωνία.

Το 2007 η Ημέρα Ακτής εορτάστηκε μέσω της διανομής ενημερωτικού φυλλαδίου σε έντεκα (11) δημοτικά σχολεία που εντάσσονται στο Πρόγραμμα των Οικολογικών Σχολείων εντός των δημοτικών ορίων του Δήμου Λάρνακας και της παρουσίασης σ’ ένα από αυτά του οράματος της Ημέρας της Ακτής από το Τμήμα Περιβάλλοντος. Η δραστηριότητα έγινε σε συνεργασία με το Δήμο Λάρνακας και το μη κυβερνητικό οργανισμό CYMEPA, που είναι ο Εθνικός Χειριστής του Προγράμματος Οικολογικών Σχολείων, οι οποίοι απεύθυναν χαιρετισμό. Ο εορτασμός και η ενημέρωση πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του Προγράμματος Διαχείρισης Παράκτιων Περιοχών (CAMP Cyprus).

Σχετικοί Συνδέσμοι:
Ιστοσελίδα UNEP: www.unepmap.org
Ιστοσελίδα PAP/RAC: www.pap-thecoastcentre.org/index.php?lang=en
Ιστοσελίδα Ε.Ε.: ec.europa.eu/environment/marine/index_en.htm
Ιστοσελίδα Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος: www.eea.europa.eu/themes/coast_sea

Γιώτα Λαζάρου, Λειτουργός Περιβάλλοντος, 22408957, ylazarou@environment.moa.gov.cy