Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης

Το σημαντικότερο τεκτονικό γεγονός που οδήγησε στη δημιουργία του Τρόοδους και την ανάδυση της Κύπρου από τη θάλασσα είναι η σύγκρουση των παρυφών της Αραβίας με την τάφρο καταβύθισης της Αφρικανικής Πλάκας πάνω από την οποία σχηματίστηκε το Τρόοδος. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα:
(α) την παύση της καταβύθισης και τη γένεση οφιολίθων,
(β) την αποκόλληση του οφιολίθου του Τροόδους και την αριστερόστροφη περιστροφή του κατά 90 μοίρες,
(γ) την επώθηση του συμπλέγματος των Μαμωνιών στα κράσπεδα της γεωτεκτονικής ζώνης του Τροόδους και τη συγχώνευσή τους σε μια ενότητα.
Με την καταβύθιση και τις ανάλογες αναπροσαρμογές, οι πλάκες κινήθηκαν βορειότερα έτσι που τα νοτιότερα κράσπεδά τους βρέθηκαν στην περιοχή όπου τελικά θα προσκολλόταν η οροσειρά της Κερύνειας. Νότια της περιοχής αυτής επικρατούσε τεκτονική ηρεμία με θαλάσσια ιζηματογένεση σε θάλασσες που προοδευτικά ξεβάθαιναν, με το Τρόοδος να αναδύεται στο Μειόκαινο.

Ακόμη ένα σημαντικό τεκτονικό επεισόδιο σημειώθηκε στο τέλος του Μειόκαινου και επηρέασε κυρίως το βορειότερο τμήμα της περιοχής που θα αποτελούσε την Κύπρο. Μια σειρά από αλλόχθονους ασβεστολίθους επωθήθηκαν νότια πάνω στις παρυφές της ζώνης του Τροόδους πτυχώνοντας και επωθώντας όλα τα νεώτερα ιζήματα που συνάντησαν στην πορεία τους. Ανατολικά της Κύπρου η Τηθύς θάλασσα έκλεισε και η Μεσόγειος θάλασσα απέκτησε σχεδόν το σημερινό της σχήμα.

Ωστόσο η Αφρικανική Πλάκα δεν σταμάτησε να κινείται βόρεια. Τα όρια των πλακών έπρεπε να αναπροσαρμοστούν και η σχετική κίνηση των πλακών να αλλάξει, ώστε να εξισορροπηθούν οι δυνάμεις. Μια νέα ζώνη καταβύθισης αναπτύχθηκε νότια και δυτικά της Κύπρου και οι δύο πλάκες ολισθαίνουν παράλληλα μεταξύ τους στα ανατολικά. Σ΄ αυτό το γεωμετρικό σχήμα, καθώς η αφρικανική και ειδικότερα η αραβική πλάκα κινείται κάτω από την Τουρκία, την σπρώχνει και την αναγκάζει να κινηθεί δυτικά κατά μήκος δύο κυρίων ρηγμάτων ολίσθησης. Με αυτό τον τρόπο καταβυθίζεται η Αφρικανική πλάκα στα νότια της Κύπρου, πράγμα που είχε καθοριστική επίδραση στη γένεση και τη γεωλογική εξέλιξη του νησιού.

'Ενα μικρό κομμάτι του ηπειρωτικού φλοιού που απεκόπη από την Αφρικανική Πλάκα πριν 200 εκατομμύρια χρόνια, προσέγγισε τη ζώνη καταβύθισης στο τέλος του Μειόκαινου. Το κομμάτι αυτό αποτελεί το υποθαλάσσιο βουνό γνωστό ως Ερατοσθένης. Ο φλοιός αυτός είναι ελαφρότερος και περιέχει πολύ περισσότερο νερό απ΄ ότι ο ωκεάνιος φλοιός του Τροόδους. Καθώς το κομμάτι αυτό ταξίδευε βαθύτερα κάτω από το Τρόοδος, έχασε το περισσότερο από το νερό του, το οποίο μετανάστευσε προς τα πάνω και βοήθησε στην σερπεντινίωση των υπερβασικών οφιολιθικών πετρωμάτων και ειδικότερα των πετρωμάτων της ακολουθίας του Μανδύα. Ο σερπεντινίτης κινήθηκε προς τα πάνω λόγω του μικρότερου ειδικού του βάρους και βοήθησε το Τρόοδος να ανυψωθεί πάνω από το επίπεδο της θάλασσας. Αυτό δεν ήταν βέβαια και ο μοναδικός παράγοντας ανύψωσης. Ο καταβυθιζόμενος ηπειρωτικός φλοιός, ως πολύ ελαφρύτερος εξασκούσε μια σημαντική άνωση στο κομμάτι του ωκεάνιου φλοιού που θα αποτελούσε την Κύπρο με αποτέλεσμα και την βαθμιαία ανύψωσή του. Ο ρυθμός της ανύψωσης δεν πρέπει να ήταν σταθερός. Σε περιόδους δραστικής ανύψωσης ή αλλαγής κλιματικών αλλαγών, η διάβρωση ήταν έντονη και οι ποταμοί σχημάτιζαν βαθιές κοιλάδες που άφησαν πίσω τους κατάλοιπα των προηγούμενων ποτάμιων αποθέσεων σε διάφορα επίπεδα, πράγμα που χαρακτηρίζει όλους τους ποταμούς της Κύπρου. Τεράστιες ποσότητες προϊόντων διάβρωσης έχουν δημιουργηθεί κατά τις περιόδους αυτές και έχουν μεταφερθεί και εναποτεθεί σχηματίζοντας τα Πλειστοκαινικά ιζήματα του Συνάγματος, αλλά και τις θαλάσσιες αναβαθμίδες σε διάφορα υψόμετρα, τεκμηριώνοντας τη σταδιακή ανύψωση του νησιού.

Γεωτεκτονική Εξέλιξη