Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί

Η γενετική τροποποίηση είναι μια σχετικά νέα διαδικασία, η οποία λαμβάνει χώρα, σε επιστημονικά εργαστήρια και αφορά παρεμβάσεις του ανθρώπου, στο γενετικό κώδικα, δηλαδή αλλαγές στο DNA. Η παρέμβαση συνίσταται είτε σε προσθήκη είτε σε αφαίρεση γονιδίων. Γενετικά τροποποιημένος οργανισμός (ΓΤΟ), ορίζεται ο οργανισμός (φυτικός ή ζωικός) που έχει υποστεί τροποποίηση των αρχικών γενετικών του χαρακτηριστικών με προσθήκη, αφαίρεση ή αντικατάσταση τουλάχιστον ενός γονιδίου.

Μέσω της γενετικής τροποποίησης, γίνεται άμεση εισαγωγή επιθυμητών γνωρισμάτων σε έναν οργανισμό χωρίς τη διαδικασία της εγγενούς αναπαραγωγής, επιτρέπεται δηλαδή η μεταφορά γονιδίων μεταξύ οργανισμών ακόμα και αν δεν είναι συγγενείς εξελικτικά.

Η επανάσταση που ήρθε με τη ραγδαία ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας και της γενετικής μηχανικής με τη δημιουργία Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών και τη χρήση τους για την παραγωγή προϊόντων για κατανάλωση, αποτελεί επίκεντρο διεθνών συζητήσεων, δημιουργώντας φανατικά αντίθετα στρατόπεδα, που συνηγορούν υπέρ ή κατά της χρήσης των οργανισμών αυτών ή των προϊόντων τους.

Γενικά, στις ιατρικές και γεωργικές εφαρμογές, η γενετική μηχανική έχει πετύχει πολύ σημαντικά αποτελέσματα. Παράλληλα, όμως, τίθενται μεγάλα διλήμματα και υπάρχουν ανησυχίες για δυνητικούς κινδύνους.

Ανησυχία υπάρχει όταν Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί απελευθερώνονται σε ένα μη ελεγχόμενο περιβάλλον. Η αλληλεπίδραση των Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών με άλλα σύνθετα βιολογικά συστήματα, όπως το ανθρώπινο σώμα ή τα φυσικά οικοσυστήματα, δεν μπορεί, σε πολλές περιπτώσεις, να προβλεφθεί ή να εξεταστεί πλήρως, χωρίς να υπάρχει σωστό σχέδιο διαχείρισης που να λαμβάνει υπόψη όλα τα δεδομένα του περιβάλλοντος ελευθέρωσης.


Ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο

Εθνική Νομοθεσία

Ο Νόμος με Αριθ. 160(Ι)/2003 που προβλέπει για τη λήψη μέτρων προστασίας της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος από την ελευθέρωση στο περιβάλλον ή τη διάθεση στην αγορά γενετικά τροποποιημένων οργανισμών έχει τεθεί σε εφαρμογή με την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε, την 1.5.2004.

Οι βασικές πρόνοιες του νόμου συνοψίζονται ως ακολούθως:

- Ιδρύθηκε Επιστημονική Επιτροπή στην οποία προεδρεύει ο Διευθυντής του Τμήματος Περιβάλλοντος με αντιπροσώπους από το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας, το Τμήμα Ιατρικών Υπηρεσιών, το Ινστιτούτο Γεωργικών Ερευνών, το Γενικό Χημείο, το Τμήμα Γεωργίας, ένα ειδικό επιστήμονα, την Ομοσπονδία Περιβαλλοντικών και Οικολογικών Οργανώσεων, το Σύνδεσμο Προστασίας Καταναλωτών και την Επιτροπή Βιοηθικής. Η Επιτροπή αυτή γνωμοδοτεί στον Υπουργό Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος για κάθε θέμα σχετικό με τους ΓΤΟ που εξετάζεται.

- Καθορίζονται συγκεκριμένες πληροφορίες που πρέπει να περιλαμβάνονται στην αίτηση για σκόπιμη ελευθέρωση ή για διάθεση στην αγορά ΓΤΟ για την αξιολόγηση του περιβαλλοντικού κινδύνου. Αυτές περιλαμβάνουν πληροφορίες σχετικά με τις συνθήκες ελευθέρωσης και το περιβάλλον υποδοχής, την αλληλεπίδραση μεταξύ ΓΤΟ και περιβάλλοντος, πληροφορίες σχετικές με σχέδια μόνιμης παρακολούθησης, ελέγχου, επεξεργασίας αποβλήτων και αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης.

- Δίνονται συγκεκριμένες οδηγίες όσον αφορά την αξιολόγηση του περιβαλλοντικού κινδύνου από την ελευθέρωση ΓΤΟ, με ειδική μεθοδολογία, συγκεκριμένα βήματα για την αξιολόγηση του κινδύνου και των δυνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων και μέτρα περιορισμού. Η μεθοδολογία περιλαμβάνει προσδιορισμό χαρακτηριστικών που μπορεί να προκαλέσουν δυσμενείς επιπτώσεις, αξιολόγηση των πιθανών συνεπειών κάθε δυσμενούς επίπτωσης, αξιολόγηση της πιθανότητας πραγματοποίησης κάθε περιστατικού και των προσδιορισμένων πιθανών δυσμενών επιπτώσεων, εκτίμηση του κινδύνου που τίθεται για κάθε χαρακτηριστικό του ΓΤΟ, εφαρμογή στρατηγικής για τη διαχείριση των κινδύνων από τη σκόπιμη απελευθέρωση ή την τοποθέτηση στην αγορά των ΓΤΟ, και προσδιορισμό του γενικού κινδύνου από τους ΓΤΟ

- Απαιτείται ετικέτα σήμανσης ή συνοδευτικό έγγραφο σε όλα τα στάδια της διάθεσης των ΓΤΟ στην αγορά για συστηματική παρακολούθηση. Η ετικέτα θα αναγράφει ότι το προϊόν αυτό περιέχει γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς.

Με τη σήμανση διασφαλίζονται τα εξής:

· Το δικαίωμα του καταναλωτή να ξέρει: η σήμανση επιτρέπει στους καταναλωτές να επιλέξουν ή όχι τα προϊόντα αυτά, ανάλογα με τις προτιμήσεις και τα πιστεύω τους.
· Εκπαίδευση και πληροφόρηση: η απαίτηση των καταναλωτών για πληροφορίες οδηγεί στην ανάγκη για μια ευρύτερη και πιο ολοκληρωμένη δημόσια συζήτηση για τα οφέλη και τους κινδύνους της γενετικής μηχανικής.
· Προστασία του περιβάλλοντος και προνοητική προσέγγιση: οι αρμόδιες αρχές έχουν την ευθύνη να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για αποτροπή σοβαρών απειλών στο περιβάλλον. Η υποχρεωτική σήμανση μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο διευκολύνοντας τις αρχές να προσδιορίσουν γρήγορα και να απομακρύνουν ένα προϊόν από την αγορά, ή να πάρουν άλλα διορθωτικά μέτρα.

· Η πρόνοια που ενσωματώθηκε στη νομοθεσία σχετικά με την απαγόρευση ελευθέρωσης ΓΤΟ σε περιοχές που έχουν κηρυχθεί ζώνες διατήρησης ή ζώνες ειδικής προστασίας με βάση τον περί Προστασίας και Διαχείρισης της Φύσης και Άγριας Ζωής και περί Προστασίας και Διαχείρισης Αγρίων Πτηνών και Θηραμάτων (ζώνες ελεύθερες από ΓΤΟ), που δεν υπάρχει στην Οδηγία.
· Η πρόνοια για απαγόρευση ελευθέρωσης στο περιβάλλον ΓΤΟ αν υπάρχουν συγγενικά τους είδη αυτοφυή ή που διαβούν στην Κύπρο.